نفت امروز /توافق هسته ای ایران در حالی وارد دومین سال خود شد که بازار داغ بحث و بررسی پیرامون ماهیت این توافق و تطابق آن شرایط و منافع ملی کشور همچنان ادامه دارد، سوالی مشترک بسیاری از ناظران و کارشناسان را جدای از منتقدان برجام قاطع تر از گذشته به نقد پرداخته، این است که برجام چه آثار مثبتی بر اقتصاد ایران داشته است و این که کدام یک از بخش های اقتصادی بهره بیشتری از برجام برده اند؟
در پاسخ به این پرسش ها در ابتدا باید تاکید کرد که نخستین و مهمترین تاثیر این توافق رفع تحریم ها علیه ایران بود. شدت و گستردگی تحریم های هوشمند اقتصادی ایران بی سابقه بود بنابراین لغو آنها زمینه جذب ایران در اقتصاد جهانی را دوباره فراهم کرد. البته نمی توان انتظار داشت بلافاصله پس از تحریم ها وضع عادی برقرار شود.
تحریم های اقتصادی میزان قابل توجهی از دستاوردهای اقتصادی ایران را از میان برد و احیای بنیادهای پیش از تحریم ها فرآیندی طولانی خواهد بود. در واقع، تحریم ها ساختمان اقتصاد ایران را در مدت کوتاهی تخریب کرد و بازسازی ساختمان جدید زمانبر خواهد بود. به لحاظ روانی با توجه به ادامه نگرانی شرکت ها و بنگاه های خارجی نسبت به آینده مناسبات سیاس و اقتصادی ایران با اقتصاد جهانی، طبیعی شدن روابط ایران با شرکت های مزبور نیازمند گذشت زمان است، زیرا عوامل اقتصادی به راحتی نمی تواند سابقه دوره تحریم را از میان ببرد و اعتماد کامل به تجارت با ایران را احیا کند. برجام توانست شرایط و فرصت های جدیدی را برای ایران ایجاد کند اما در عمل برخی موانع مانند بی اعتمادی بنگاه های اقتصادی به آینده، کارشکنی های برخی جناح ها در آمریکا و اروپا و فضاسازی منفی در داخل کشور، بهره برداری واقعی اقتصاد ایران از دستاوردهای برجام را سخت کرده است. در این میان اما، برخی بخش های اقتصادی، به خوبی توانسته اند از فضای رفع تحریم استفاده کنند و دور از تصور به شرایط پیش از تحریم بازگردند، در راس این بخش ها، صنعت نفت قرار دارد.
باید اذعان کرد صنعت نفت توانست بیشترین بهره و استفاده از برجام را از آن خود سازد. در واقع تاکنون بزرگترین دستاورد برجام به این صنعت بر می گردد که افزایش سریع و غیرقابل پیش بینی تولید و صادرات نفت ایران شاخص آن است. ایران تولید نفت را طی حدود سه تا چهار ماه افزایش داد و صادراتش در همین دوره زمانی ٢ برابر شد. البته این دستاورد به راحتی به دست نیامد.
دست اندرکاران صنعت نفت از مدت ها پیش از برجام مقدمات و زمینه های افزایش سریع تولید پس از رفع تحریم ها را فراهم کردند ایران درماه های منتهی به توافق هسته ای به طور رسمی و آشکار اعلام کرد که با رفع تحریم ها تولید و صادرات خود را بدون هیچ گونه ملاحظه ای افزایش خواهد داد. این اعلام آشکار با هدف آمادگی بازار نفت و عوامل آن برای پذیرش دوباره نفت ایران بود. در راستای این سیاست راهبردی، زیرساخت های لازم برای افزایش تولید و همچنین بازاریابی و احیای مشتریان سابق آغاز شد که امری سخت و پرهزینه بود.
تحریم ها صنعت نفت را با ٢ چالش بزرگ روبرو کرد نخست مسئله تجهیز چاه های نفت بود. به دلیل تحریم ها صادرات نفت ایران نصف یا کمتر از نصف شد و بسیاری از چاه ها و میدان های نفتی بدون استفاده شدند؛ احیای این میدان نیازمند سرمایه گذاری و برنامه ریزی جدید و گسترده بود. چالش دوم بازاریابی بود که مدیریت آن بسیار مشکل است. به طور معمول پالایشگاه ها در سطح جهان فعالیت خود را با یک نوع نفت خاص تنظیم می کنند. تحریم ها سبب تغییر این رویه و از میان رفتن ارتباط با پالایشگاه ها و مشتریان نفت ایران شد. با توجه به روند پیچیده فنی، جذب دوباره مشتری کار بسیار سختی بود اما وزارت نفت توانست با برنامه ریزی دقیق در چهار ماه صادرات نفت خود را افزایش دهد و بسیاری از مشتریان قدیمی خود را جذب کند.
افزایش تولید و صادرات نفت در شرایطی انجام شد که کشورهای نفتی منطقه بویژه عربستان و همپیمانانش علیه ایران موانع و چالش های زیادی ایجاد کردند. این کشورها پی درپی به ایران فشار می آوردند که برای حفظ قیمت نفت، نباید یکباره تولیدش را افزایش دهد. ایستادگی و مقاومت ایران بر موضع به حق خود برای بازگشت به بازار نفت، سبب شد همه نقشه های این کشورها عقیم بماند و ایران از این چالش پیروز بیرون بیاید.
ازاین رو نه فقط قیمت نفت کاهش نیافت بلکه ثبات بیشتری پیدا کرد. در واقع بازار جهانی نفت خود را با شرایط افزایش تولید نفت تطبیق داد. توضیح اینکه ایران کشوری است که دارای بیشترین منابع هیدروکربنی است و از نظر ذخایر نفتی برای دنیا اهمیت دارد. از این جهت، بازار نفت دنیا در رویارویی با ایرانِ پسابرجام، عقلانی تر از کشورهایی عمل کرد که نسبت به ایران رویکرد سیاسی داشتند. به معنای دیگر، بازار نفت هیچگاه نمی تواند ایران را نادیده بگیرد زیرا نبود نفت ایران خلایی برای بازار نفت به شمار می رود. این درحالی بود که کشورهای تولیدکننده نفت در منطقه و حتی غیرعضو اوپک همچون روسیه و مکزیک انتظار داشتند ایران خود را با شرایط بازار وفق بدهد زیرا به نظر آنها ورود سریع ایران به بازار سبب کاهش بیشتر قیمت ها می شد.
اما مهمترین چالشی که صنعت نفت اکنون با آن روبروست، سرمایه گذاری و توسعه میادین نفت و گاز با هدف حفظ و ماندگاری در نقشه جغرافیای انرژی جهان است.
در این راستا ایران با دو چالش مواجه است. نخست اینکه خیلی از میدان های نفتی کشور از فناوری های روز دنیا در بخش تولید و استخراج عقب هستند. ایران در مهندسی مخازن یا برداشت مناسب از مخازن نسبت به بقیه کشورهای دنیا دچار عقب ماندگی است. چالش دوم، به میدان های مشترک مربوط است. ما در خلیج فارس و در مرز با عراق حوزه هایی نفتی وجود دارد که در دوره تحریم، برداشت ایران از آنها نسبت به همسایه ها کمتر بود. این موارد باید جبران شود که لازمه آن سرمایه گذاری کلان است. در زمینه فرسودگی تاسیسات در حوزه های داخلی نیز باید چالشِ نداشتن فناوری های جدید جبران شود.
رفع تحریم ها این فرصت را ایجاد کرده تا ایران بتواند از فناوری های جدید دنیا استفاده کرده و سرمایه گذاری هایی را جذب کند. برای این کارتدبیر لازم اندیشیده شد و مدل جدید قراردادهای نفتی تدوین گردید. این پیش بینی خردمندانه ای برای دوره پس از تحریم بود تا کشور آماده جذب سرمایه بویژه در میدان های مشترک باشد. این تدبیر البته در ماه های اخیر با چالش هایی از سوی منتقدان روبرو شد. برخی از این انتقادها درست بود و در چارچوب روندهای منطقی در حال بررسی و رفع است. البته این نگرانی وجود دارد که برخی از این انتقادها مبنای فنی نداشته و سویه های سیاسی و شخصی آن بیشتر باشد. این امر می تواند خطر و چالش بزرگی نه تنها برای صنعت نفت بلکه برای کل اقتصاد کشور باشد و ممکن است باعث عقب ماندگی بیشتر ایران از رقیبان چه در میدان های مشترک و چه در سهم از بازار جهانی شود. پس باید شرایط کشور را مورد توجه قرار داد و جذابیت را برای جذب سرمایه های جدید ایجاد کرد. در این صورت می توان حضور و رقابت پرقدرتی را در بازار جهانی نفت داشته باشیم.
هم اکنون بسیاری از بخش های اقتصادی کشور بویژه تولید، صنعت، بازار کار وابسته به حرکت صنعت نفت به عنوان پیشران توسعه اقتصادی کشور است. تعلل و تاخیر در اجرای طرح های توسعه ای صنعت نفت در بخش های بالادستی، هزینه های سنگینی را به کشور وارد می سازد. رفع تحریم ها فرصت بزرگی برای اقتصاد کشور و صنعت نفت برای گام گذاشتن در شرایط رونق و گشایش اقتصادی است.
منبع:شانا
