نفت امروز /مذاکرات صادرات گاز برای ایران که یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر گاز در جهان و پل ارتباطی بین خلیج فارس، آسیای میانه، روسیه، اروپا، آفریقا و شبه قاره هند است، از اهمیت ویژه ای برخوردار است همین امر باعث شده که شرکت ملی صادرات گاز ایران به عنوان دروازه اصلی تعاملات بین المللی وزارت نفت برای ورود این کشور به بازارهای جهانی گاز از هیچ کوششی دریغ نکند.
هم اکنون نیز افزایش توان صادراتی و تبدیل ایران به یک بازار گازی فعال در منطقه خاورمیانه، کسب سهم قابل توجه در بازارهای جهانی گاز، ایجاد امنیت و ثبات سیاسی و اقتصادی در منطقه از طریق تامین انرژی، تقویت ارتباطات بین المللی و ایجاد بستر مناسب برای توسعه پایدار کشور از طریق انعقاد قراردادهای بلند مدت، از اهداف پیش روی ایران در بازار صادراتی گاز است.
به منظور آشنایی بیشتر با این حوزه گازی با علیرضا کاملی؛ مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز ایران به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه می خوانید:
- به عنوان سوال نخست از سرانجام پروژه ایران ال.ان.جی بگویید و اینکه بالاخره این پروژه اجرایی می شود یا خیر؟
پروژه ایران ال.ان.جی که از جمله طرح های مطرح احداث واحدهای LNG به شمار می رود، مانند سایر پروژه های این حوزه به دلیل تحریم هنوز به ثمر ننشسته است. این تحریم ها سبب شده که اتحادیه اروپا اجازه ارسال تجهیزات خریداری شده را به شرکت لینده آلمان ندهد.
همانطور که می دانید تاسیسات و کارخانجات ساخت ال.ان.جی بسیار پیچیده است و همین پیچیدگی و تکنولوژی مدرن سبب شده که لیسانس ساخت این تاسیسات و تجهیزات، تنها در انحصار شرکت های آمریکایی و یک شرکت آلمانی (Linde) باشد. ایران نیز برای ساخت این تجهیزات با شرکت لینده قرارداد امضا کرده و حتی بخشی از هزینه های ساخت هم پرداخت شده اما به دلیل تحریم ها، این تجهیزات سفارشی که هم اکنون در انبارهای شرکت لینده و لورگی موجود است، امکان ارسال ندارد و پروژه متوقف مانده است.
هر چند این پروژه از زمان اعمال تحریم های بین المللی متوقف مانده است اما در طول سال های اخیر اقدام های زیادی در رابطه با ساخت نیروگاه، تجهیزات مربوط به ذخیره سازی ال.ان.جی و ال. پی.جی و همچنین پایانه ای که قرار است صادرات گاز مایع از طریق آن انجام شود، انجام شده و تقریبا رو به اتمام است. به عنوان مثال هم اکنون از نیروگاه مربوط به این پروژه برای تولید و عرضه برق به توانیر استفاده می شود و یا از پایانه ساخته شده نیز همین طور، اما این استفاده ها با هدفی غیر از هدف پروژه ان.جی.ال است.
- در مجموع پیشرفت کلی این پروژه را چند درصد ارزیابی می کنید؟
این پروژه هم اکنون ۵۰ درصد پیشرفت دارد که به تاسیسات جانبی از جمله مخازن ذخیره سازی و بنادر مربوط می شود. البته پیشرفت کلی این پروژه منوط به ساخت کل تجهیزات از جمله تاسیسات مایع سازی گاز و کل کمپرسورهاست که به طور طبیعی ساخت این تاسیسات جانبی باید موازی با ساخت سایر تجهیزات انجام می شد که متاسفانه تحریم ها مانع این امر شد.
- پس باید همچنان برای راه اندازی این پروژه منتظر لغو تحریم ها باشیم؟
متاسفانه چاره ای جز این نیست چون این پروژه به صورت یک پروژه واحد و یکپارچه است، بخشی از تجهیزات نیز توسط لینده آلمان ساخته شده، افزون بر این در شرایط حاضر هیچ کدام از شرکت های آمریکایی و حتی خود لینده به دلیل عدم اجازه اتحادیه اروپا حاضر به ادامه همکاری برای راه اندازی این پروژه نیستند.
حتی اگر شرکتی هم حاضر به همکاری شود به دلیل هزینه بالای پروژه شروع همکاری عملا امکانپذیر نیست.
- پروژه خط لوله آی پی (صادرات گاز ایران به پاکستان) چطور؟ آیا هنوز معتبر است؟
بله، هم اکنون حدود ۸۰ درصد از بخش ایرانی این پروژه از عسلویه تا مرز پاکستان به طول حدود ۱۱۰۰ کیلومتر ساخته شده (تعهد ایران ساخت ۱۴۰۰ کیلومتر خط لوله است)، اما بخش پاکستانی این خط لوله به طول ٧٨٠ کیلومتر، هنوز ساخته نشده است که علت این امر هم وجود مشکلات دولت پاکستان در تامین هزینه ساخت این خط لوله است.
تاکنون در بخش پاکستانی تنها مطالعات مهندسی اولیه انجام شده است. پیش از این نیز دولت قبل برای تامین مالی این پروژه قول هایی به طرف پاکستانی مبنی بر گرفتن پیمانکاران ایرانی برای ساخت خط لوله داده بودند که متاسفانه به دلیل اینکه نتوانستند مجوزهای لازم را از مقام های ارشد مملکتی بگیرند، اجرایی نشد.
زمانی دیگر، طرف پاکستانی ساخت خط لوله را به همین توافق دولت به دولت (G TO G) موکول کرد و گفت که ایران موظف بوده بخشی از منابع مالی پروژه را پرداخت کند که به دلیل عدم صحت این ادعا، این قضیه نیز به طور کامل از طرف ما رد شد.
در یکسال و چند ماه گذشته طرف پاکستانی باز هم رویکرد تازه ای در پیش گرفته است. آنها اعلام فورس ماژور کردند و گفتند که به دلیل شرایط تحریم قادربه جذب شرکت های خارجی برای تامین منابع مالی این پروژه نیستند که این ادعا نیز به کرات از طریق مکاتبات و مذاکرات حضوری رد شد. علت رد این مدعا هم این بود که همین شرایط تحریم کم و بیش در زمان انعقاد قرارداد با طرف پاکستانی هم وجود داشت بنابراین نمی تواند دلیل محکمی برای به تاخیر انداختن پروژه خط لوله صادراتی گاز به پاکستان باشد.
بعد از این قضایا، باز طرف پاکستانی مطرح کرد که با یک شرکت چینی برای تقبل سرمایه گذاری در این پروژه مذاکره کرده است. بر اساس این مذاکره، طرف چینی موظف می شود که از بندر گوادار تا نواب شاه که حدود ۷۰۰ کیلومتر است یک ترمینال دریافت ان.جی.ال احداث کند و از طریق این خط لوله، گاز مایع را به نواب شاه و مراکز مصرف برسانند؛ به این ترتیب ۷۰۰ کیلومتر از ۷۸۰ کیلومتر خط لوله در تعهد طرف پاکستانی با مشارکت و سرمایه گذاری شرکت های چینی ساخته می شود و ساخت ۸۰ کیلومتر خط لوله باقیمانده را خود پاکستانی ها به راحتی به اتمام می رسانند.
در مذاکرات نهایی با طرف پاکستانی نیز ایران اعلام کرده است که چگونگی به اتمام رساندن این پروژه خط لوله و توافقات این کشور با سرمایه گذارن خارجی جز مسائل داخلی این کشور است و هیچ ارتباطی با ایران ندارد.
- آیا تاخیرهای این کشور در اجرای این پروژه با ادله ای که هیچ گاه مورد قبول ایران نبوده، سبب نشده که ایران به فسخ این قرارداد و یا اعمال جریمه بیندیشد؟
پاکستان کشور دوست و همسایه ایران است و با توجه به نظر مثبت و تاکیدهای رئیس جمهوری و وزیر نفت تاکنون به هیچ وجه در مذاکرات انجام شده ایران به سمت اعمال جریمه و فسخ قرارداد پیش نرفته بلکه همواره تلاش ما این بوده که این قرارداد را به نحوی که منافع طرفین حفظ شود به پیش ببریم و هر طور شده بحث صادرات گاز به پاکستان را عملیاتی کنیم.
در ضمن گفتنی است که سابقه امضا این قرارداد به سال ۲۰۰۹ برمی گردد که بر اساس قرارداد می بایست تا دسامبر ۲۰۱۴ اجرایی می شد.
- قرارداد صادرات گاز به عراق در چه مرحله ای است؟
ایران هم اکنون دو قرارداد صادرات گاز با عراق دارد که یکی از این قراردادها هنوز قطعی نشده است. بر اساس قرارداد نخست که در ژانویه ۲۰۱۳ منعقد شده، ایران می بایست در فاز اول قرارداد، روزانه ۷ میلیون متر مکعب گاز از طریق نفت شهر به استان های دیاله و بغداد عراق، صادر می کرد.
به طور دقیق تر این خط لوله در بخش ایرانی از طریق گرفتن انشعاب از خط سراسری ششم ((IGAT۶ و با احداث یک خط لوله ۴۸ اینچ از منطقه کوهدشت به چارمله و از آنجا به نفت شهر انجام می شود. بخش مربوط به چهارمله تا نفت شهر که مربوط به فاز اول قرارداد است ۹۷ کیلومتر است که هم اکنون بالای ۹۰ درصد پیشرفت دارد.
بر اساس قرارداد، در مرحله مقدماتی ایران باید به صورت موقت تابستان امسال به عراق گاز صادر می کرد که متاسفانه به دلیل شرایط ناامنی که درعراق در پی حمله گروه تروریستی داعش حاصل شده بود و آن منطقه به طور کامل در تصرف این گروهک بود، امکانپذیر نشد.
- آیا پیشرفت این پروژه را در بخش ایرانی و عراقی قابل قبول و مطابق با برنامه زمانبندی ارزیابی می کنید؟
هم اکنون طرف عراقی، حدود ۹۰ درصد تجهیزات این خط لوله در منطقه مورد توافق در قرارداد برای دریافت فاز اول گاز را به اتمام رسانده و بنا بر اظهارات مطرح شده از سوی عراقی ها، تنها ۲ ماه فرصت برای تکمیل این پروژه زمان لازم بود که متاسفانه ناامنی اخیر، ایجاد مانع کرد و پروژه به طور کامل در سمت عراق متوقف شده است.
در بخش ایرانی اما همچنان کار ادامه دارد. هم اکنون، ۱۰۰ درصد عملیات لوله گذاری در بخش ایرانی انجام شده و فقط کارهای مربوط به هیدروتست خطوط لوله باقی مانده است که با این شرایط پیش بینی می شود تا اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۴، آمادگی ۱۰۰ درصدی برای صادرات گاز به عراق وجود داشته باشد. البته این صادرات گاز منوط به اعلام آمادگی طرف عراقی و ایمن شدن منطقه است.
- تعهد ایران برای صادرات گاز به عراق در قرارداد دوم به چه میزان است و اینکه چه زمانی به طور رسمی این قرارداد عملیاتی می شود؟
مذاکرات مربوط به قرارداد صادرات گاز ایران به بصره از طریق خرمشهر نیز به تازگی انجام شده است. مفاد و شرایط این قرارداد مشابه نخستین قرارداد امضا شده با عراق است. به زودی نیز تیم ایرانی برای انجام مذاکرات نهایی عازم عراق می شوند که پیش بینی می شود خیلی زود بتوان این قرارداد را اجرایی کرد.
بر اساس پیش بینی، بعد از انعقاد قرارداد، ایران ظرف مدت یک سال ساخت خط لوله ۲۸ کیلومتری از خرمشهر به اروند رود (نقطه تحویل) با ظرفیت صادرات روزانه ۵ میلیون متر مکعب گاز در روز به بصره را به اتمام خواهد رساند. البته این یک سال زمان برای ساخت خط لوله از لحظه امضا قرارداد شروع می شود و پیش از آن هیچ تعهدی برای ایران ایجاد نمی کند.
طرف عراقی نیز هم اکنون در حال تلاش برای پیشبرد سریع این پروژه است.
- مدت زمان این قرارداد چقدر است؟ قیمت گاز صادراتی چطور؟
مدت زمان قرارداد گاز صادراتی ایران به عراق در هر دو قرارداد امضا شده، ۶ سال است. قیمت گاز صادراتی به عراق نیز با توجه به شرایط بازار منطقه و توافق طرفین تعیین شده است.
- به قرارداد گاز صادراتی ایران به ترکیه اشاره کردید بالاخره وضعیت رسیدگی به شکایات این کشور در مورد کاهش قیمت گاز صادراتی به کجا انجامید؟
ترکیه به دو دلیل در دادگاه از ایران شکایت کرد، یکی به دلیل بحث کاهش قیمت (Price Reduction) و دیگری تجدید نظر در قیمت (Price Revision).
در مورد شکایت اول (مبنی بر کاهش قیمت با این ادله که ایران یک منبع عرضه کننده مطمئن گاز نیست و در مقاطع مختلف گاز صادراتی را قطع کرده است و سبب شده ترکیه متضرر شود)، خوشبختانه بعد از برگزاری جلسه های متعدد با دادگاه و بررسی ادله های طرفین و اسناد و مدارک، رای به ایران داده شده و ادعای ترکیه رد شد.
در مورد شکایت دوم (تجدید نظر قیمتی)، هم اکنون دادگاه در حال بررسی قیمتی است که با توجه به شرایط بازار و ارائه اسناد، پیش بینی می شود اوایل مارچ ۲۰۱۵ رای از سوی دادگاه صادر شود.
- معمولا چه مولفه هایی در تعیین قیمت گاز صادراتی موثر است؟
به طور معمول قیمت گاز در هر کشور و هر منطقه متناسب با سوخت جایگزینی که برای آن مصرف در نظر گرفته می شود، تعیین می شود.
به عنوان مثال زمانی که به عراق گاز صادر می شود، بررسی می کنیم که این گاز در آن کشور به چه مصرفی می رسد اگر از آن گاز برای تولید برق در نیروگاه ها استفاده شود بررسی می کنیم که در صورت عدم واردات گاز، آنها از چه سوخت جایگزینی برای تولید برق استفاده می کنند. به عنوان مثال یک نیروگاه برق ترکیبی از نفت گاز و نفت کوره استفاده می کنند، بنابراین ما قیمت گاز صادراتی با توجه به قیمت آن فرآورده ها تعیین می کنیم البته با در نظر گرفتن سهم مزیت نسبی گاز.
گاهی نیز قیمت گاز بر اساس یک سبد فرآورده نفتی یا حتی شاخصی از قیمت نفت خام در نظر گرفته می شود، در مجموع قیمت تعیین شده به استفاده گاز دریافتی در کشور مقصد بستگی دارد.
- با توجه به ماهیت بلند مدت بودن قراردادهای نفتی، قیمت گاز تعیین شده متغیر است یا ثابت؟
بالطبع قیمت گاز هم با توجه به تغییر قیمت آن محصولی که گاز بر اساس آن قیمت گذاری شده است (فرآروده نفتی، نفت کوره، نفتا، کاندیست و ...) متغیر است.
این تغییرات قیمتی به گونه ای است که نه کشور صادرات کننده متضرر شود و نه وارد کننده، یعنی همیشه در قراردادها حالت برد-برد مد نظر است. به طور کلی قیمت گاز در قراردادهای خرید و فروش بر اساس یک فرمولی توافقی تعیین می شود که پارامترهای این فرمول با توجه به شرایط روز بازار تغییرمی کند.
- بر اساس توافقنامه ای که ایران، اسفند ماه سال گذشته با عمان امضا کرد مقرر شد صادرات گاز به این کشور از طریق خط لوله دریایی انجام شود، هم اکنون این پروژه در چه مرحله ای از پیشرفت قرار دارد.
بله در اواخر اسفند ماه سال ۱۳۹۲ بود که ایران یک توافقنامه با طرف عمانی به منظور صادرات روزانه یک میلیارد فوت مکعب گاز با هدف استفاده از ظرفیت خالی صنایع ال.ان.جی و همچنین مصارف داخلی امضا کرد.
در طول کمتراز یک سال گذشته، جلسه های متعددی با طرف عمانی برگزار و فعالیت های زیادی در زمینه اجرایی شدن بخش نخست این پروژه انجام شده است که از آن جمله می توان به انجام مطالعات مهندسی، شناسایی پیمانکاران بالقوه، تهیه اسناد مناقصه، تبادل نظر با طرف عمانی و نهایی کردن این اسناد اشاره کرد.
در زمینه گرفتن بودجه لازم برای عملیانی کردن بخش ایرانی این پروژه نیز مذاکرات متعددی انجام شده که امیدواریم ظرف مدت کوتاهی بتوان نسبت به انجام مناقصه این مطالعات مهندسی و بخش دریایی این پروژه اقدام کرد.
- برنامه ایران برای تبدیل شدن به یک بازار گازی فعال در منطقه و افزایش صادرات گاز در آینده چیست؟
با توجه با تاکید وزیر نفت مبنی بر افزایش تولید گاز با سرعت هر چه بیشتر در ایران، در طی سه سال آینده هر سال به میزان ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز در روز به تولید گاز کشور افزوده می شود که بخشی از این گاز به مصرف داخلی (نیروگاه ها، پتروشیمی، حمل و نقل، تجاری، خانگی و صنعتی) و بخشی به طور قطع به صادرات گاز اختصاص می یابد.
با بررسی های انجام شده هم اکنون اولویت نخست صادراتی گاز ایران بنا به دلایل مختلف و قابل قبول، بازارهای موجود در حوزه خلیج فارس است.
بازارهای کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عمان، کویت، امارات، عربستان، بحرین و عراق از نظر فاصله مکانی به ایران نزدیک است و با احداث حداکثر خط لوله ای به طول ۲۰۰ کیلومتر می توان به بازار این کشورها دسترسی پیدا کرد و در زمان کمتری گاز را به این مناطق رساند ضمن اینکه طی سال های اخیر این کشورها به این اعتقاد رسیده اند که منبع پایدار دیگری در زمینه واردات گاز به جز گاز ایران ندارند.
علت این امر هم این است که هم اکنون کشورهای دارنده گاز در منطقه، قطر، عمان و ایران هستند. از میان این کشورها عمان هم اکنون با داشتن تاسیسات ال.ان.جی با ۲۰ درصد کاهش ظرفیت در حال فعالیت است. تولید گاز قطر نیز تنها کفایت تاسیسات ال.ان.جی آن را می کند ( این تاسیسات سالانه حدود ۷۷ میلیون تن ال.ان.جی تولید می کند) و امکان ظرفیت صادرات دیگری ندارد.
کشورهایی مانند عراق، عربستان، کویت و امارات نیز هر چند دارای منابع گازی هستند اما این منابع عمدتا گاز همراه با نفت است و این کشورها ذخایر مستقل گازی ندارند. تولید این گازها اولا بر میزان تولید نفت مبتنی است؛ ثانیا بیشتر برای تزریق گاز به مخازن استفاده می شود و نمی تواند به عنوان منبع مطمئن عرضه گاز لحاظ شود.
عراق هم هر چند دارای ذخایر قابل توجه گاز است اما به دلیل شرایط موجود این کشور، به نظر نمی رسد تا سال ۲۰۱۸ یا حتی ۲۰۲۰ بتواند به این ذخایر دسترسی پیدا کند.
با توجه به توضیحات بالا، تنها منبع مطمئن عرضه و صادرات گاز به بازارهای منطقه، ایران است.
- پس این کشورها بیشتر گاز مصرفی خود را از طریق ال.ان.جی دریافت می کردند.
بله چون چاره ای جز این نداشتند، یا باید از منابع داخلی خود استفاده می کردند و یا به سمت واردات ال.ان.جی می رفتند چون کشوری نبود که بتواند به آنها از طریق خط لوله گاز صادر کند.
از طرفی واردت ال.ان.جی هزینه به نسبت بالاتری نسبت به خط لوله دارد و قیمت آن به ازای هر میلیون بی تی یو، امروز حدود ۱۲ تا ۱۳ دلار است این در حالی است که در یک سال و نیم گذشته به سقف ۲۰ دلار هم رسید و هنوز با وجود افت قیمتی در سال جاری باز هم بالاترین قیمت گاز در دنیا محسوب می شود همین قیمت بالای ال.ان.جی نسبت به گاز در طول سال های اخیر به روند منطقی شدن مذاکرات گازی با این کشور، کمک کرده است.
افزون بر قیمت بالای ال.ان.جی و هزینه حمل و نقل آن، کشور وارد کننده باید به طور مجدد هزینه ای را بابت تبدیل ال.ان.جی به گاز متقبل شود که در افزایش قیمت تمام شده تاثیرگذار است؛ این در حالی است که صادرات از طریق خط لوله این همه هزینه ندارد ضمن اینکه پایدارتر است و امنیت بیشتری دارد و وابسته به شرایط جوی هم نیست.
موضوع حائز اهمیت دیگر، تفاوت تقاضای فصلی در ایران برای گاز با کشورهای حاشیه خلیج فارس است. به عنوان مثال در دی و بهمن ماه که پیک مصرف گاز در ایران است، کشورهای حاشیه خلیج فارس مصرف گاز چندانی ندارند و بر عکس در تابستان به دلیل گرما و نیاز زیاد این کشورها به گاز برای ایجاد سرمایش، در ایران و در بخش خانگی ( حدود ۳۰ درصد از تقاضای گاز مربوط به بخش خانگی است) تقاضا به حداقل ممکن می رسد.
در واقع بین دو فصل پیک و اف پیک، تا حدود ۳۵۰ میلیون متر مکعب در روز تفاوت تقاضا وجود دارد که این میزان می تواند پتانسیلی برای صاردات گاز به این کشور باشد؛ البته افزون بر پتانسیل جداگانه صادرات گاز.
- توان ایران برای افزایش صادرات گاز را با توجه به افزایش تولیدی که از پارس جنوبی مد نظر است، چقدر ارزیابی می کنید؟
حداقل در سه سال آینده، حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب در روز به ظرفیت صادراتی گاز کشور افزوده می شود که با توجه به بازارهای خوب منطقه مشکلی هم برای انعقاد قراردادهای جدید و صادرات گاز نخواهیم داشت.
- با کشورهای حاشیه خلیج فارس هم تاکنون مذاکرات صادرات گازی انجام شده است؟
هم اکنون با کشورهای کویت، امارات و عمان مذاکراتی انجام شده که هر چند هنوز قطعی نیست اما رضایت بخش بوده است.
- آیا صادرات گاز به افغانستان هم در برنامه دارید؟
صادرات گاز به افغانستان از طریق خط لوله به نظر اقتصادی نمی رسد چون نیاز به احداث خط لوله طولانی است ضمن اینکه این کشور بازارهای کوچکی دارد. بیشتر صادرات گاز به این کشور به صورت سی.ان.جی مدنظر و در برنامه است که در این زمینه نیز مطالعاتی در دست انجام است اما هنوز قطعی نیست.
در مجموع ایران به دنبال افزایش روابط گازی با کشورهای همسایه است زیرا به دلیل ماهیت بلند مدت قراردادهای صادرات گاز، این روابط گازی، استحکام روابط تجاری و به دنبال آن روابط سیاسی را به همراه دارد.
- پس با توجه به تاکیدی که بر روی صادرات گاز به کشورهای حوزه خلیح فارس است، در حال حاضر چشم اندازی برای حضور در بازارهای اروپایی مدنظر نیست.
صادرات گاز به کشورهای اروپایی هم مهم است اما در اولویت دوم ایران قرار دارد و به دلایلی که ذکر می شود انجام آن در شرایط فعلی مقرون به صرفه نیست.
صادرات گاز به اروپا مستلزم کشیدن خط لوله بسیار طولانی تری نسبت به کشورهای حوزه خلیج فارس است. همانطور که می دانید تنها مسیر منطقی صادرات گاز از ایران به اروپا، ترکیه است هرچند که در گذشته مسیرهای انتقال متعددی از جمله عراق، سوریه، خط لوله اسلامی، ارمنستان و گرجستان مورد بررسی قرار گرفتند اما در حال حاضر، ترکیه گزینه مناسب ایران برای صادرات گاز به اروپاست.
خط لوله مورد نیاز برای انتقال گاز از عسلویه به مرز ترکیه حدود ۲ هزار کیلومتر است؛ صادرات گاز از ترکیه به نخستین کشور اروپایی نیز مستلزم حداقل ۲۰۰۰ کیلومتر دیگر خط لوله است که در مقایسه با خط لوله ۲۰۰ کیلومتری به کشورهای حاشیه خلیج فارس طول بسیار بالاتری دارد.
از طرفی ترکیه به دلیل سیاست های اتخاذی خود، حاضر به ترانزیت گاز ایران نیست. این کشور مایل است به عنوان هاب گازی خود دریافت کننده و توزیع کننده گاز باشد که این مسئله به هیچ وجه مورد پذیرش ایران نیست.
با توجه به این موارد، ایران همیشه از کشورهای اروپایی متقاضی گاز ایران خواسته که خود مستقیم با ترکیه وارد مذاکره شوند و این کشور را متقاعد کنند که تنها به تراتزیت اکتفا کند و اجازه دهد ایران خود به بازار مصرف دسترسی داشته باشد.
افزون بر مسائل لجستیکی و ژئوپلیتیکی موجود در رابطه با صادرات گاز ایران به اروپا، بحث قیمت هم مطرح است. زمانی می توان به این اقدام به صورت عملی اندیشید که بتوان با قیمت های بالا، نیازهای منطقه را پوشش داده و مازاد آن را به بازارهای اروپا صادر کرد.
- در شرایط فعلی تراز صادرات و واردات کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟ این تراز مثبت است یا منفی؟
امسال تعادل وجود داشته است و حتی اندکی نیز مثبت بوده است، اما به طور قطع در سال آینده با توجه به اینکه قرارداد صادرات گاز به عراق اجرایی می شود، این تراز به طور محسوسی مثبت خواهد بود.
همانطور که می دانید هم اکنون ما از ترکمنستان گاز وارد می کنیم که حتی با تولید مازاد گاز در کشور، تصمیمی برای قطع واردات نداریم چون سیاست ایران قطع تعامل گازی با کشورهای همسایه نیست ضمن اینکه یک تنوع بخشی به تجارت گاز ایران هم محسوب می شود. از آذربایجان هم روزانه حدود یک میلیون متر مکعب گاز به صورت سوآپ وارد و با کسر سهم سوآپ به نخجوان تحویل می دهیم. حدود یک میلیون متر مکعب گاز هم با ارمنستان تهاتری گازی داریم به این شکل که گاز را تحویل و معادل آن برق دریافت می کنیم.
در ضمن در زمینه سوآپ هم با توجه به ظرفیت بالقوه تولید گاز در ترکمنستان، این امکان وجود دارد که بتوانیم از شرکت هایی که در آنجا سهمیه تولید گاز دارند، گاز دریافت و از طریق ترکیه و عراق و حتی جنوب کشور صادر کنیم که هم اکنون در حال انجام مذاکره هستیم.
در مجموع با توجه به اینکه حجم تعاملات گازی ایران زیاد نیست اما می بینید که از معدود کشورهایی هستیم که هم واردات داریم هم صادارت هم سوآپ و هم تهاتر.
به زودی نیز بحث صادرات برق از طریق انعقاد قراردادهای گازی هم در دستور کار داریم که نوع جدیدی از این قراردادهاست.
- چندی پیش نیز شرکت ملی صادرات گاز نخستین قرارداد تبدیل گاز به برق را با یک شرکت خصوصی با هدف صادرات امضا کرد، آیا گزینه های دیگری هم در این زمینه مطرح است؟
بعد از اعلام فراخوان وزارت نفت مبنی بر آمادگی برای مشارکت شرکت های خصوصی برای سرمایه گذاری و مشارکت در تولید و صادرات برق، شرکت ملی صادرات گاز ایران به منظور تحقق بند ۱۳ سیاست های اقتصاد مقاومتی، تنوع بخشی به روش های صادرات گاز و افزایش صادرات برق، چند توافقنامه با بخش خصوصی امضا کرد. بر اساس مفاد این توافقنامه ها به شرکت های خصوصی برای انجام مطالعات پیرامون احداث نیروگاه در نقاط مرزی مهلت داده می شود. بعد از تکمیل مطالعات و ارزیابی مثبت نیز قرارداد نهایی امضا خواهد شد.
تاکنون نیز یکی از توافقنامه ها به قرارداد منتهی شده است که بر اساس آن، شرکت طرف قرارداد تعهد کرده با استفاده از نیروگاه های گازسوز با راندمان بالا، برق را تولید و به کشورهای همجوار صادر کند.
در ضمن تمام مسئولیت های مربوط به سرمایه گذاری برای تبدیل گاز به برق با راندمان حرارتی مورد توافق، کسب مجوزهای لازم برای احداث نیروگاه، تاسیسات لازم برای انتقال و صادرات برق، بازاریابی برق تولیدی در کشور هدف و نیز مسئولیت تامین منابع مالی برای احداث نیروگاه اعم از بخش فاینانس و نیزآورده نقدی، بر عهده سرمایه گذار است.
میزان گاز تحویلی به بخش خصوصی هم به ظرفیت نیروگاه های احداثی بستگی دارد، حدودا هر نیروگاه ۱۰۰۰ مگا واتی، ۵ میلیون متر مکعب در روز ظرفیت دریافت گاز دارد.
- کشورهای خارجی هم می توانند در این زمینه مشارکت داشته باشند؟
هم اکنون افزون بر شرکت های داخلی با تعداد زیادی شرکت های خارجی هم در زمینه تولید برق و صادرات گاز در مناطق مرزی مذاکره انجام شده اما هنوز به نتیجه قطعی منجر نشده است.
- سخن آخر!
همان طور که می دانید مذاکرات گازی به مراتب مشکل تر از مذاکرات نفتی است که به ذات بلند مدت بودن قراردادهای گازی برمی گردد از این رو این مذاکرات نیازمند ارزیابی در ابعاد مختلف از جمله جنبه مالی، حقوقی، مهندسی، برنامه ریزی و ... است از طرفی این ارزیابی خود به تخصص و داشتن آگاهی و آشنایی با دانش روز نیازمند است.
امیدوارم با بهبود فضای سیاسی و انجام مذاکرات جدید با کشورهای همسایه و گسترش تبادلات گازی، بتوانیم خیلی بهتر از گذشته در مجامع بین المللی حاضر شویم و به جایگاه رفیع تری متناسب با رتبه جهانی ایران در دارا بودن ذخایر گازی دست پیدا کنیم.
گفت و گو از فروغ گشتاسبی
