با کاهش پیوسته ذخیره‌سازی‌های نفت خام در سراسر جهان و ظرفیت مازاد عرضه این کالای راهبردی، بازارهای جهانی نفت اکنون شبیه به یک خط گسل زمین‌شناسی شده که تنش‌های آن بی سر و صدا و به شکل یک انرژی نهفته در حال انباشت است تا اینکه سرانجام به‌صورت زلزله‌ای با بزرگی ناشناخته نمایان شود. محتمل‌ترین اتفاق برای کاهش استرس ناشی از افت مصرف نفت در پی وقوع رکود اقتصادی یا کند شدن روند فعالیت بخش‌های تولیدی در اقتصادهای بزرگ، کشورهای مصرف‌کننده نفت آمریکای شمالی، اروپا و آسیا خواهند بود.
سرعت رشد اقتصادی، اکنون در ایالات متحده آمریکا کند شده و در اروپا و چین تحت تأثیر ترکیبی از عوامل مانند شتاب گرفتن نرخ تورم، افزایش نرخ بهره و قرنطینه‌ها برای مهار شیوع ویروس کرونا، شرایطی متزلزل دارد. اوضاع مالی به‌سرعت رو به وخامت است؛ زیرا بانک‌های مرکزی در حال افزایش نرخ‌های بهره هستند و بانک‌های تجاری هم استانداردهای سختگیرانه‌تری را برای اعطای وام در نظر خواهند گرفت. برخلاف کندی‌های موجود در دوره‌های پیشین، احتمال می‌رود بانک‌های مرکزی شرایط مالی سختگیرانه‌تر را ادامه دهند؛ زیرا رشد اقتصادی برای خنثی کردن تورم، کند می‌شود. شتاب‌بخشی به روند تولید نفت، یک راه‌حل جایگزین و به آن معناست که اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، تولیدکنندگان نفت شیل در ایالات متحده آمریکا و دیگر تولیدکنندگان غیراوپک یا کشورهای تحت تحریم، عرضه خود را افزایش دهند.
بیشتر اعضای اوپک به استثنای عربستان سعودی و امارات متحده عربی، اکنون با ظرفیت کامل در حال تولید نفت هستند. مقدار دقیق ظرفیت مازاد عرضه موجود در این دو کشور با توجه به محرمانه بودن اطلاعات بخش‌های تولید، محل مناقشه است. با این حال، بعید به نظر می‌رسد که بر اساس رقم تولید تاریخی، ظرفیت مازاد عرضه، بیش از حدود یک میلیون بشکه در روز باشد. تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا در حال افزایش شمار دکل‌های حفاری هستند که این شرایط به محض حفاری چاه‌ها، سرعت گرفتن عملیات شکست هیدرولیک برای برداشت نفت از ذخایر شیل و همچنین اتصال به خطوط لوله جریانی، سبب افزایش تولید نفت ظرف ۶ تا ۱۲ ماه آینده خواهد شد. بزرگترین تولیدکنندگان نفت شیل، برای جلوگیری از مازاد عرضه در بازارهای جهانی، همچنان متعهد به مهار روند افزایش تولید هستند و اکنون بیشتر روی بازگشت سرمایه به سهامداران تمرکز دارند، از این رو احتمال دارد سیاست افزایش تولید از این مسیر محدود، کمک چندانی نکند. براساس برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا، انتظار می‌رود تولیدکنندگان نفت خام غیراوپک از منابع غیر شیل، تولید خود را در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ میلادی کمتر از روزانه یک میلیون بشکه افزایش دهند. تنها منبع دیگر افزایش تولید، کاهش تحریم‌ها علیه ونزوئلا، ایران یا روسیه است که بسته به کاهش تحریم‌ها، می‌تواند روزانه چند میلیون بشکه نفت روانه بازارهای جهانی کند.
انباشت استرس
قیمت‌های معاملات تک‌محموله نفت خام شاخص برنت و اسپردهای تقویمی، سیگنال‌های متضادی درباره محدودیت عرضه نفت ارسال می‌کنند که این شرایط نشان می‌دهد بازار در حال ذخیره نوسان‌هاست و احتمال دارد انرژی آن ناگهان در چند ماه آینده به شکلی شدید ظاهر شود. قیمت‌های آتی بالا هستند؛ اما این ارقام به مقداری نیست که با تورم آن زمان تعدیل شوند و اکنون در هفتاد و هشتمین صدک برای همه ماه‌ها از اوایل سال ۱۹۹۰ میلادی و پنجاه و هشتمین صدک برای همه ماه‌ها از سال ۲۰۰۰ میلادی قرار دارند. این شرایط حکایت از آن دارد که بازارهای جهانی نفت خام با کمبود عرضه روبه‌روهستند؛ اما کمبود عرضه هنوز چندان بحرانی نیست و انتظار می‌رود با افزایش تولید، کاهش مصرف یا هر دو، مشکل موجود براحتی حل و فصل شود. اسپرد تقویمی ۶ ماهه نفت خام شاخص برنت که به‌طور معمول به‌عنوان سیگنالی واضح‌تر درباره توازن بین تولید، مصرف، ذخیره‌سازی‌ها و ظرفیت مازاد در نظر گرفته می‌شود، اکنون نزدیک به سطوحی بی‌سابقه در حال معامله است. (اسپرد به اختلاف بین قیمت برای خرید و قیمت شخص مقابل برای فروش اطلاق می‌شود) اسپرد برنت نشان می‌دهد که بازار، اکنون بشدت با محدودیت عرضه روبه‌روست و کمبود عرضه در حال بحرانی شدن بوده و رفع این معضل بدون افزایش شدید تولید و کاهش مصرف ناشی از رکود تقاضا یا هر دو در کنار هم امری مشکل است.
دیگر اسپردهای تقویمی، از جمله اسپرد بسیار کوتاه‌مدت برای معاملات شاخص نفت خام برنت، به محموله‌هایی اختصاص دارد که قرار است ظرف چند هفته آینده بارگیری شوند و معاملات آتی نفت خام موربان، یکی از شاخص‌های معاملات بازارهای آسیایی، اکنون در سطوحی بی‌سابقه به سر می‌برند. محدودیت در بعضی اسپردهای کوتاه‌مدت، احتمال دارد در پی فشارهای اغراق‌آمیز پدید آمده باشد. بنابراین ساختار قیمت‌ها باید با دقت تفسیر شود؛ اما اگر بازار دچار محدودیت عرضه نبود، این فشارها را شاهد نبودیم. تغییرات بحرانی تقویمی نشان‌دهنده کمبود شدید عرضه نفت خام است و این شرایط حتی با تخلیه روزانه یک میلیون بشکه نفت ذخیره‌سازی‌های راهبردی نفت خام ایالات متحده آمریکا (SPR) تا پایان اکتبر امسال همچنان به قوت خود باقی خواهد بود. اسپردها نشان می‌دهند که انتظار می‌رود توازن بین تولید و مصرف بسیار کمتر از بازه زمانی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ یا ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ یعنی آخرین باری که قیمت‌های واقعی نفت تا این حد بالا بود، باشد. تضاد بین قیمت‌های نقدی و اسپرد سرانجام باید حل و فصل شود، به‌طوری که این شرایط، نوسان‌های قابل‌توجهی را ایجاد می‌کند، بنابراین یا باید قیمت‌های نقدی افزایش پیدا کند تا با محدودیت ناشی از اسپردهای تقویمی همخوانی داشته باشد یا اینکه اسپردها باید برای تطابق با بازار متعادل‌تر که با قیمت‌های نقدی مشخص می‌شود، متعادل شود.
زمان انتخاب
اوضاع بازار نفت، سیاستگذاران را با فهرستی از گزینه‌ها روبه‌رو کرده است؛ اما هر یک از آنها از نظر دیپلماسی، سیاست داخلی و اقتصادی یا هر سه، هزینه‌ای بالا را به همراه دارد و توجه به این عوامل، شرایط را برای تصمیم‌گیرندگان ناخوشایند می‌کند. این اوضاع تبیین می‌کند که چرا اکنون راه‌حل‌های فنی هوشمندانه‌ای برای جلوگیری از این انتخاب‌های سخت، در ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا بسیار محبوب هستند. اعمال سقف قیمت پیشنهادی برای صادرات نفت روسیه به‌منظور تشدید فشارها بر مسکو بدون کاهش عرضه نفت این کشور، افزایش قیمت‌ها، مقابله با رکود اقتصادی یا کاهش تحریم‌ها علیه ایران یا ونزوئلا از جمله راه‌حل‌های در نظر گرفته شده است. با این حال، امکان‌سنجی راه‌حل‌های فنی یادشده با افزایش پیچیدگی آنها کاهش می‌یابد. شرایط مانند این است که به یک رستوران بروید و همه گزینه‌های موجود در منو را سفارش دهید و پس از آن متوجه شوید که هزینه نهایی آن بسیار بالاست. تحریم‌ها همواره قیمت‌های انرژی را برای مصرف‌کنندگان افزایش داده‌اند، مگر اینکه منابع جایگزین، براحتی برای جبران کسری موجود پیدا شود. در شرایط کنونی بازارهای جهانی نفت خام، ظرفیت مازاد عرضه بسیار محدودی وجود دارد، با این شرط که کاهش رکود اقتصاد جهانی و مصرف نفت، سبب ایجاد کسادی بیشتر شود. بنابراین سیاستگذاران ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا، باید میان گزینه‌های تحریم شدیدتر علیه روسیه، کاهش تحریم‌های ایران و ونزوئلا، افزایش سریع عرضه نفت از سوی عربستان و امارات، افزایش سریع تر تولید نفت شیل آمریکا و رکود عمیق‌تر، یکی را برگزینند.
منبع: خبرگزاری رویترز/هفته‌نامه مشعل