تنش آبی و خشکسالی دو مفهوم درهم‌تنیده ولی متفاوت هستند اما به دلیل داشتن اثرات مشابه، در بسیاری از مواقع توسط کارشناسان، سیاست‌مداران و رسانه‌ها با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند.

دو پدیده خشکسالی و تنش آبی دلایل و عوامل ایجادکننده متفاوتی با یکدیگر دارند، ازاین‌رو راهکارهای مقابله با هرکدام نیز متفاوت است.بنابراین به‌منظور اتخاذ سیاست‌های صحیح در مقابله با اثرات آن‌ها می‌بایست بتوان این دو را به شکل شفاف از یکدیگر تفکیک کرد.

خشکسالی یک پدیده طبیعی است که به شکل موقت در یک مقیاس مکانی بزرگ رخ می‌دهد، این پدیده یک انحراف منفی شدید در میزان بارش رخ‌داده در منطقه نسبت به میزان بارش در طول دوره آماری بلندمدت است.

 این کمبود بارش بسته به‌شدت آن می‌تواند خود منجر به خشکسالی‌های هیدرولوژیک، کشاورزی و اجتماعی - اقتصادی شود.

در مقابل، تنش آبی یک پدیده بشر - ساخت است که در اثر مصرف بیش از اندازه منابع آبی و پیشی گرفتن معنی‌دار مصارف نسبت به منابع آبی تجدیدپذیر در دسترس ایجاد می‌شود.

  تنش آبی و اثرات آن می‌تواند توسط آلودگی منابع آبی در دسترس و همچنین در بازه‌های زمانی وقوع خشکسالی تشدید شود.

درحالی‌که مفهوم این دو پدیده از یکدیگر کاملاً متمایز است، تعاریف موجود نشان می‌دهد که بسیار با یکدیگر درهم‌تنیده هستند. درصورتی‌که تنش آبی و یا خشکسالی هرکدام از یک حد معینی شدیدتر شوند، می‌توانند محیط‌زیست (اکوسیستم آبزیان، خاک، هوا)، اقتصاد و جامعه را با تنش‌های قابل‌توجهی روبه‌رو سازند.

در مجموع می‌توان گفت که مشابهت‌ها و تفاوت‌هایی میان هر دو پدیده وجود دارد که در ادامه به جنبه‌های مختلف آن پرداخته می‌شود.

دلایل ایجاد:

دلیل ایجاد خشکسالی کاهش طبیعی میزان بارش در مقایسه با یک دورهٔ بلندمدت است،  در کنار کاهش میزان بارش، افزایش دمای هوا، وقوع بادهای شدید، رطوبت نسبی پایین و تغییرات در زمان‌بندی بارش (زمان شروع، پایان و مدت بارش) می‌تواند باعث شدیدتر شدن خشکسالی شود.

 در مقابل تنش آبی توسط بشر و در اثر پیشی گرفتن قابل‌توجه مصارف از منابع آبی تجدیدپذیر موجود ایجاد می‌شود.

وقوع:

خشکسالی یک پدیده معمول و طبیعی در هر شرایط اقلیمی است و به شکل دوره‌ای رخ می‌دهد.

 وقوع خشکسالی می‌تواند به دلیل تغییر در الگوهای گردش جو باشد درحالی‌که تنش آبی یک پدیده خزنده در طول زمان است که به طور معمول با افزایش تدریجی میزان مصارف بر شدت آن افزوده می‌شود.

بازه زمانی

طول دوره‌های خشکسالی به‌شدت متغیر است و ممکن است از چند هفته تا چندین سال طول بکشد در مقابل تنش آبی معمولاً پایدار و پیوسته بوده و در صورت عدم اتخاذ رویکردهای اصلاحی در طول زمان بدتر می‌شود.

اثرات

اثرات هر دو پدیده نسبت به‌شدت وقوع آن و همچنین حساسیت اکوسیستم، اقتصاد و جامعه منطقه، متفاوت است. شرایطی نظیر ظرفیت منابع آب زیرزمینی، مخازن آب سطحی موجود در منطقه و همچنین شرایط رطوبتی منطقه در پیش از وقوع خشکسالی یا تنش آبی می‌تواند در شدت اثرات این دو پدیده بر منطقه تأثیرگذار باشد.

معمولاً در شرایطی که تنش آبی در منطقه‌ای وجود دارد، وقوع خشکسالی هم‌زمان با این تنش آبی، اثرات مخرب شدیدی را به همراه خواهد داشت.

مقیاس مکانی

خشکسالی‌ها به طور معمول در یک مقیاس مکانی گسترده و پیوسته روی می‌دهند. برای مثال خشکسالی ممکن است یک استان، یک حوضه آبریز و یا بخشی از کشور را هم‌زمان درگیر خود کند.

در مقابل تنش‌های آبی به طور معمول در نقاط مصرف اتفاق می‌افتد. برای مثال تنش آبی در شهرها، روستاها و یا نواحی کشاورزی، صنعتی و یا زیست‌بوم‌های طبیعی رخ می‌دهد و پیوستگی مکانی به‌مانند خشکسالی ندارد.

پیش‌بینی‌پذیری

خشکسالی در حال حاضر به‌وسیله تحلیل آماری سری زمانی تاریخی خشکسالی‌های اتفاق افتاده و یا با استفاده از مدل‌های عددی پیش‌بینی هواشناسی پیش‌بینی می‌شود.

روش‌های موجود تا به امروز، عدم قطعیت بالایی در پیش‌بینی‌ها دارد و با افزایش افق زمانی پیش‌بینی‌ها، این عدم قطعیت افزایش می‌یابد.

این در حالی است که تنش آبی را می‌توان در افق‌های زمانی میان‌مدت و بلندمدت بادقت قابل قبولی پیش‌بینی کرد. درصورتی‌که اطلاعات کافی از میزان مصارف و روند تغییرات آن وجود داشته باشد، با مقایسه آن‌ها با اطلاعات منابع آب تجدیدپذیر موجود و با لحاظ‌کردن عدم‌قطعیت‌های ناشی از تغییرات و نوسانات اقلیمی می‌توان به برآورد مناسبی از وقوع تنش خشکسالی در افق‌های زمانی مورد انتظار رسید.

نحوه مقابله با اثرات

به‌منظور مقابله با خشکسالی اقدام‌هایی مانند پیش‌بینی خشکسالی، اقدام‌های مقابله با ریسک مانند بیمه و سازگاری با کم‌آبی، افزایش انعطاف‌پذیری مصارف آب، افزایش راندمان آبی و توسعه برنامه‌های اقدام اضطراری متناسب با سطوح مختلف خشکسالی را می‌توان انجام داد.

در مورد تنش آبی نیز با مدیریت تخصیص منابع آب و مدیریت مصارف، اندازه‌گیری و پایش منابع و مصارف و همچنین به‌کاربستن طرح‌های آمایشی می‌توان به مقابله با اثرات منفی آن پرداخت.

می‌بایست به این مسئله توجه کرد که با وجود تفاوت‌های این دو پدیده، خشکسالی و تنش آبی دارای اثرات متقابل بر یکدیگر نیز هستند زمانی که خشکسالی در منطقه‌ای که دارای تنش آبی است رخ دهد، اثرات آن به دلیل آسیب‌پذیری بالاتر آن منطقه، شدیدتر خواهد بود.

همچنین تنش آبی می‌تواند در اثر بیش برداشت از منابع آبی ای‌که به دلیل وقوع خشکسالی محدود شده‌اند، رخ دهد. ازاین‌رو لازم است که در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های منابع آب، ضمن تفکیک این دو پدیده و شناسایی سهم هرکدام در مشکلات موجود در منطقه مورد بررسی، اثرات متقابل آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد و اقدام‌های بعدی باتوجه‌به این تفاوت‌ها و اثرات متقابل آن‌ها بر یکدیگر برنامه‌ریزی گردد.