امروزه ضرورت و اهمیت پژوهش بر هیچ‌کس پوشیده نیست. تا چند دهه پیش، پژوهش و روش‌های آن به‌عنوان یک گرایش در رشته‌های تحصیلی گوناگون مورد توجه پژوهشگران و اندیشمندان بود و آنان که شیفته پژوهش به‌معنای کشف حقایق و ارائه دانش نو بودند، در دانشگاه‌های معتبر جهان این گرایش را فرا گرفتند. با پیشرفت روزافزون این علم در دهه‌های اخیر، روش‌های پژوهش پیشین، پاسخگوی نیازهای فرهیختگان نبود، بنابراین روش‌های پژوهش با تعریف خاص خودنمایی کردند و دنیای پژوهش زیبایی‌های خود را هرچه بیشتر نمایان کرد.
پژوهش می‌تواند جلو بسیاری از دوباره‌کاری‌ها، اتلاف وقت و بودجه را بگیرد. هرقدر موضوعی بزرگ‌تر و بااهمیت‌تر باشد، نیاز به پژوهش برای تصمیم‌گیری درباره اجرای آن بیشتر است.
این کار، ریسک تصمیم و اجرا را به حداقل می‌رساند. برای برنامه‌ریزی بلندمدت نیز نیاز به تحقیقات بیشتر است. در صورتی که برنامه‌ریزی فاقد پشتوانه تحقیقاتی باشد و به‌طور همه‌جانبه پیش از آغاز بررسی نشده باشد، به یقین در اجرا و عملیاتی شدن با مشکل روبه‌رو خواهد شد.
از این رو پژوهش به‌ویژه در تصمیم‌گیری‌های کلان، نقش عمده‌ای دارد. به‌دلیل اهمیت نقش و جایگاه پژوهش و فناوری با رضا کاظم‌نژاد، مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
با توجه به شعار سال با عنوان تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین بفرمایید شرکت‌های دانش‌بنیان چه جایگاهی در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران دارند؟
تمامی فعالیت‌های صنعت نفت، باید دانش‌بنیان باشد. تعریفی که از این رویکرد داریم، به این معناست که انجام همه فعالیت‌های حوزه وزارت نفت، مبتنی بر دانش و فعالیت‌های روز بشری باشد. با این رویکرد هزینه انجام فعالیت‌ها کاهش می‌یابد و با مقدار پایینی از هزینه می‌توانیم به اهدافمان برسیم. پژوهش فرآیندهای پالایشی را با کمترین هزینه و کمترین آثار تخریبی محیط زیستی انجام می‌دهد، بنابراین پایین آوردن هزینه مستلزم فراهم کردن زیرساخت‌های دانش‌بنیان و استقبال از فعالیت‌های آنهاست و باید به این سمت حرکت کنیم. اگر جایی هزینه‌ها کاهش یابد، بالندگی و ماندگاری در هر حوزه‌ای تضمین شده است و در صورت فاصله گرفتن قانون، خروج از بازار به آن تحمیل خواهد شد. با این توصیف باید گفت به‌طور حتم باید وارد فعالیت‌های دانش‌بنیان شویم و گریزی از آن نیست.
وقتی مقام معظم رهبری امسال را سال تولید دانش‌بنیان معرفی کرده‌اند، تلنگری به نفتی‌هاست که به‌سرعت وارد این مقوله شوند و هیچ فرصتی را از دست ندهند. شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران مجموعه‌ای از شرکت‌ها مانند ستاد مرکزی، شرکت‌های پالایشی، شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، شرکت ملی و مهندسی ساختمان نفت و شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران است، بنابراین می‌توان گفت مجموعه بسیار بزرگی است و گردش مالی این شرکت‌ها بسیار بالاست و روزانه رقمی معادل ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی تولید، انتقال و پخش می‌شود، بنابراین برای دستیابی به بهره‌وری و سودآوری بالا حتماً باید از فعالیت‌های دانش‌بنیان استفاده کنیم.
کدام‌یک از پالایشگاه‌های کشور در زمینه همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان پیشرو هستند؟
با توجه به گستردگی پالایشگاه‌ها و ظرفیت پالایشگاه‌ها نمی‌توان گفت کدام‌یک بیشتر به سمت شرکت‌های دانش‌بنیان سوق یافته‌اند، اما با توجه به اینکه به‌طور معمول تجهیزات، لوازم و فرآیند همه آنها از یک الگو تبعیت می‌کند، اگر در شرایطی شرکت پالایشی، فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان را ارتقا دهد، این فعالیت‌ها در فاصله زمانی کوتاهی قابل تسری به پالایشگاه‌های دیگر است و تنها می‌توان تفاوت زمانی برای بهره‌مندی از شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفت.
شرکت‌های دانش‌بنیان برای بالا بردن سود خود، فعالیت‌هایشان را به‌صورت موازی پیش می‌برند و گاهی پس از حصول نتیجه از یک پروژه، آن را به پالایشگاه‌های دیگر منتقل می‌کنند.
صلاحیت شرکت‌های دانش‌بنیان برای همکاری چگونه ارزیابی می‌شود؟
فرآیند عرضه محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان، بر اساس فهرست بلندی (وندورلیست) است که در اختیار داریم. وقتی می‌گوییم دانش‌بنیان، انتظار داریم شرکت‌های این حوزه، فاصله کمتری در استفاده از دانش روزآمد جهان داشته باشند. اگر یک شرکت برای نخستین بار اقدام به ساخت قطعه‌ای کند، از آیین‌نامه ساخت بار اول و اگر فعالیت منحصر باشد، از آیین‌نامه ترک تشریفات استفاده می‌کنیم.
فهرست (وندورلیست) شرکت‌های دانش‌بنیان برای تعامل و همکاری با آنها چگونه تهیه می‌شود؟
وندورلیست را معاونت بازرگانی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران با استناد به سامانه تأمین کالای وزارت نفت تهیه می‌کند. اکنون ۱۰۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه نفت فعالیت می‌کنند که باید روز به روز افزایش یابند. مهم این است که باید اراده و عزم جدی برای استفاده از توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان در شرکت‌های پالایشی ایجاد شود تا به این طریق به سمت روان کردن و تسهیل استفاده از شرکت‌های دانش‌بنیان بروند.
شرکت‌های پالایشی چگونه با شرکت‌های دانش‌بنیان قرارداد همکاری می‌بندند؟
معمولاً نیازهای پالایشگاه‌ها به‌صورت مناقصه آگهی می‌شود، اما در حوزه‌هایی که مربوط به نوآوری فرآیندهای جدید باشد که مشمولیت عامل نداشته باشد، با توجه به دریافت پیشنهاد و تعریف پروژه، از توانایی شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده می‌کنیم.
افزون بر شرکت‌های دانش‌بنیان، شرکت‌های پالایشی از توانمندی مهندسان داخلی مجموعه خود نیز استفاده می‌کنند، اما از سوی مجموعه خود حمایت و تشویق نمی‌شوند. در این زمینه چه برنامه‌هایی دارید؟
متأسفانه چنین اشکالی در فعالیت‌های ما وجود دارد. در گذشته کارگروه تحول و پیشرفت فعال بود که بعد از مدتی به‌دلیل نواقصی که داشت، دیگر تشکیل نشد. وظیفه این کارگروه حمایت از نیروهای خلاق و مبتکر مجموعه‌ها بود. ما باید راه‌حل توسعه‌محور داشته باشیم و از توانمندی نیروهای موجود استفاده کنیم، زیرا درگیر اصلی مشکلات و تجهیزات، نیروهای داخل مجموعه هستند و در آینده به آن خواهیم پرداخت.
کاتالیست با بهره‌مندی از توانایی شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور بومی‌سازی شده. چه اقدام‌های پژوهشی در این زمینه صورت گرفته است؟
خوشبختانه امروزه بیشتر کاتالیست‌های مورد نیاز پالایشگاه‌ها به‌صورت داخلی تهیه می‌شود. با اطمینان می‌توان گفت بیشتر آنها از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان ساخته شده است. حال باید دید که ما چه‌کاری می‌توانیم انجام دهیم؟ در پاسخ باید گفت روزبه‌روز کاتالیست‌های ساخت داخل را ارتقا می‌دهیم، یعنی هم در فعالیت و بازده کاتالیست‌ها و هم در پایین آوردن قیمت آنها تلاش می‌کنیم. امیدواریم روزبه‌روز شاهد کاهش وابستگی کشور به خارج و بالا بردن کیفیت محصولات پالایشگاهی و هزینه تمام‌شده تولید فرآورده پالایشی باشیم.
آیا طرح پژوهشی در زمینه پتروپالایش دارید؟
پالایشگاه‌های کشور با عنوان تأمین سوخت بنیان نهاده شده‌اند، در صورتی که می‌توان از نفت خام مواد اولیه موردنیاز پتروشیمی‌ها را تولید کرد که ارزش افزوده بالایی را برای کشور ایجاد می‌کند. از این رو می‌توان گفت هدف از پتروپالایش، بالا بردن درآمد صنعت پالایش و استفاده بهینه و درست از مواد خام نفتی در کشور است.
از سال گذشته با طرح‌های پژوهشی به مقوله پتروپالایش ورود کرده‌ایم و در حال آماده‌سازی فرایند تصویب آن هستیم. تبدیل نفت کوره به گاز سنتز، از جمله این طرح‌های پژوهشی است. این گاز مواد اولیه و خام برای تولید فرآورده‌های پتروشیمی است. از دیگر طرح‌ها می‌توان به تولید پروپیلن از فرآیندهای پالایشگاهی نام برد. این ماده، از مواد اولیه صنعت پتروشیمی به‌شمار می‌رود که ارزش افزوده و قیمت بالایی در سطح جهان دارد.
یکی از محورهای مدیریت پژوهش فناوری، حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویی است. لطفاً در این زمینه توضیح دهید؟
پایان‌نامه‌هایی که با موضوع پالایش و پخش مرتبط باشد، مورد حمایت ما در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا قرار می‌گیرند. این پایان‌نامه‌ها حتماً باید محصول محور باشند. میزان حمایت از پایان‌نامه کارشناسی ارشد از ۶ تا ۸ میلیون تومان است و این میزان برای مقطع دکترا به ۱۲ میلیون تومان می‌رسد، البته این اعداد باید اصلاح شود و افزایش یابد.
چه برنامه‌هایی برای امسال دارید؟
در حال حاضر تعریف آیین‌نامه برای شرکت‌های دانش‌بنیان شدن صنعت نفت را در حال اجرا داریم. در زمینه پروژه‌ها باید گفت برای نخستین بار در ایران آغاز به ساخت کنتورهای فرآورده‌های نفتی کرده‌ایم و قرارداد این پروژه بسته شده است، سامانه هوشمند سوخت را آغاز کرده‌ایم.
مطالعاتی در زمینه تولید پیگرانی هوشمند داریم. ارتقای راندمان فرآیندهای پالایشگاهی و بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش مصرف آب و جلوگیری از ضایعات و آلودگی محیط زیستی مطالعات را نیز شروع کرده‌ایم.
هوشمندسازی جایگاه‌های سوخت و هوشمند سازی جایگاه‌های سوخت مایع را داریم. ارتقای نسل موجود کیت‌های سی‌ان‌جی خودروهای دوگانه‌سوز و دو سوخته کردن خودروها را داریم. منظور از آن استفاده هم‌زمان از سی‌ان‌جی و نفت‌گاز است. در لکوموتیوها، خودروهای دیزلی و شناوردهی دریایی نیز مطالعاتی را در دست اقدام داریم.
احداث جایگاه‌های عرضه سوخت مایع بدون اپراتور را در برنامه داریم. توسعه جایگاه‌های عرضه سی‌ان‌جی کم‌ظرفیت و جایگاه‌های سوخت مایع را در کلان‌شهرها داریم که در این زمینه شهرداری‌ها و شوراهای اسلامی شهرهای بزرگ، باید با ما همکاری داشته باشند.
مبحث هوشمندسازی‌ها امسال به نتیجه می‌رسد. پالایشگاه‌ها نیز بستگی به حجم کار دارد و می‌تواند از یک تا پنج سال زمان ببرد. در زمینه ارتقای فرآیندها نیز همان‌طور. در این میان ما باید زمان تحویل و سرعت کار را دسته‌بندی کنیم تا پروژه‌ها در موعد مقرر بررسی شود و به دست ما برسد.
هسته‌های پژوهش و فناوری، مرکز پیشرفت هر بنگاه اقتصادی است. در بنگاه‌های اقتصادی، نخستین جایی که به آن بها داده می‌شود، واحد پژوهش و فناوری است. این واحدها سبب می‌شوند بنگاه‌های اقتصادی پایدار در عرصه رقابت با شرکت‌های بزرگ دنیا باشند.
اگر صحبتی باقیمانده که از این طریق می‌خواهید اطلاع‌رسانی کنید، بفرمایید؟
آنچه در مجموعه پالایش و پخش متأسفانه درگیر آن هستیم، این است که کارهایمان روان نیست و باور به انجام کارهای پژوهش و فناوری کم است. دیگر اینکه نیروهای زبده و باتجربه، بسیار کم داریم و اگر نیروهای نخبه و فناور در بخش‌های پژوهش و فناوری داشته باشیم، می‌توانند کار را تعریف کنند.
باید در ابتدای کار، نیروهای خودمان را از پژوهشگران واقعی انتخاب کنیم. اگر بخواهیم جهش در فعالیت‌های دانش‌بنیان داشته باشیم، نخستین چیزی که سهم بسیار بالایی دارد، نیروهایمان است. مجموعه پژوهش و فناوری حتماً باید نیروهای درجه یک داشته باشند که متأسفانه اکنون چنین نیست. داشتن بهترین گزینه‌ها مستلزم آن است که فرآیند جذب و نگهداری آنها را نیز بشناسیم. سرمایه اصلی در پژوهش و فناوری، نخست نیروهای متخصص است. بسیاری از کارها باید باز تعریف شود. خیلی جاها باید بتوانیم بدون صرف هزینه، پروژه‌های پژوهشی را انجام دهیم. فقط باید حمایت در تسهیل کارها داشته باشیم. اگر این موارد را انجام دهیم، فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان سرعت می‌یابد.
منبع: هفته‌نامه مشعل