به گزارش نفت امروز ، فاز 11 پارس جنوبی که بسیاری آن را مرزی‌ترین بخش این میدان نفتی با قطر می‌دانند، طی سالهای گذشته به واسطه موقعیت خاصی که دارد همواره یکی از پرحاشیه‌ترین فازهای پارس جنوبی بوده و بر همین اساس بهره‌برداری از آن در قیاس با فازهای دیگر، دشوارتر بوده است.  

میدان گازی پارس جنوبی (در قطر: گنبد شمالی) بزرگترین میدان گازی جهان است، که در خلیج فارس و به‌طور مشترک، در آب‌های سرزمینی ایران و قطر واقع شده‌است. ایران و قطر از ابتدای برداشت از این میدان مشترک همواره در رقابت برای برتری در میزان بهره‌برداری از منابع هیدروکربنی این میدان بودند.

این میدان در سال ۱۹۷۱ کشف شد و بهره‌برداری از آن در سال ۱۹۸۹ آغاز گردید.

در سال‌ها و دهه های گذشته علی‌رغم سرمایه‌گذاری هنگفتی که انجام گرفت و با اینکه شیب این میدان گازی حدود ۱۹/۸ درصد به سمت قطر است، بهره‌برداری از فازهای پارس جنوبی با موانع متعددی مواجه بود. کارشناسان حوزه انرژی یکی از دلایل این عدم موفقیت را وضع تحریم‌های علیه ایران ذکر کردند که موجب خروج شرکت‌های متخصص خارجی از طرح‌های توسعه‌ای این میدان ذکر کرده‌اند، اتفاقی که تا همین سال‌های اخیر چوب لای چرخ بهره برداری و توسعه فاز 11 پارس جنوبی گذاشت.

استارت دولت سیزدهم با بهره برداری از فاز 11

اما در نهایت در دولت دوازدهم اتفاقات رخ داده به گونه ای بود که قرار بر آن شد که در ماه های اول سال جاری و پیش از پایان کار دولت روحانی شاهد بهره برداری از این فاز باشیم  البته در نهایت در ماه های پایانی دولت زمان بهره برداری از این فاز نیمه دوم سال جاری اعلام شد؛ حال اگرچه با توجه به شرایط ویژه اقتصادی و سیاسی نمی توان در این باره به پیش داوری پرداخت اما ظاهرا بهره برداری از این فاز جزو اولین اقدامات دولت بعدی خواهد بود. 

طی سال‌ها و دهه های گذشته قطر به واسطه آنکه سالها پیش از ایران وارد مسیر بهره برداری از این میدان شده به شرایطی دست یافته است که پروژه‌های متعددی در میدان گنبد شمالی تعریف کرده و تا اواسط سال 1395 با ۱۶ فاز تولیدی به‌میزان ۶۵۰میلیون مترمکعب در روز از بخش قطری میدان مشترک پارس جنوبی برداشت گاز داشت، رقمی که ۱.۵برابر برداشت روزانه ۴۳۰میلیون مترمکعبی ایران در آن دوران بود. 

در واقع؛ قطر توسعه "گنبد شمالی" را از سال 1991 آغاز کرده اما ایران توسعه "پارس جنوبی" را از سال 2001 آغاز کرده است که در شروع به کار 10 سال از قطر عقب مانده ایم. در فاصله سال های 1991 تا 2001 ، قطر حدود 210 میلیارد مترمکعب گاز از این میدان استخراج کرد که به ارزش آن زمان، حدود 60 میلیارد دلار برای قطر درآمد به دنبال داشته است.

در حال حاضر قطر 1.5 برابر ایران از منابع مشترک گازی پارس جنوبی برداشت می کند اما میزان برداشت قطر از منابع مشترک گازی با ایران، بنا بر اذعان مسئولان فعلی وزارت نفت در ابتدای سال 92 حدود 2.5 برابر ایران بوده است، یعنی در ابتدای دولت تدبیر و امید فاصله دو کشور در برداشت از این میدان مشترک در این حد بوده و طی این سالها فاصله مذکور اگرچه کاهش یافته اما همچنان برداشت برابر باقطر امری است که با واقعیت فاصله دارد.

بار دیگر بدعهدی خارجی ها

در این سالها همان طور که اشاره شد بهره‌برداری اولیه از تمام فازهای پارس جنوبی آغاز شده و فاز 11 تنها فازی بود که وارد مدار تولید نشده است. در دولت های قبلی با توجه به شرایط خاص این فاز، قرارداد توسعه آن با چینی‌ها بسته شد اما با روی کار آمدن دولت روحانی در فاز بعدی قراردادی با توتال، پترو پارس و چینی‌ها به طور مشترک بسته شد. قراردادی که حاشیه های متعدد و حرف و حدیث‌های بسیار به همراه داشته و حتی در دوره ای موجب شد جمعی از فعالان صنعت نفت خطاب به آیت الله رئیسی، رئیس قوه قضائیه نامه‌ای نوشته و خواستار رسیدگی به وضعیت این دست قراردادهای نفتی شوند چراکه پس از بیش از دو سال معطل‌ماندن پروژه فاز 11 پارس جنوبی توسط توتال و CNPC چین و همچنین پس از سالها خلف وعده این دو شرکت و همچنین بلاتکلیف بودن این فاز مهم و مرزی پارس جنوبی، اجرای قرارداد فاز 11 پارس جنوبی به‌صورت کامل به شرکت پتروپارس واگذار شد.

رستم قاسمی نیز که زمانی هرچند کوتاه مدت در دوران احمدی نژاد وزیر نفت بوده، چندی پیش در گفتگویی با یکی از خبرگزاری ها گفته بود: در مورد فاز ۱۱ ما یک تفاهم نامه‌ای را با شرکت CNPC چینی داشتیم، به این ترتیب که چینی‌ها بیایند و فاز ۱۱ را توسعه دهند، من سفری به چین رفتم و گفتم ما همه فازها را خودمان شروع کردیم فقط فاز ۱۱ باقی مانده است. چرا که فاز ۱۱ کمی شرایطش متفاوت بود چرا که این فاز، پالایشگاهی نداشت و قرار بود فاز دریایی آن توسعه داده شود و گاز تولیدی آن در پالایشگاه فازها دیگر توزیع شود و بخش عمده آن بیاید در طرح تولید ال ان جی استفاده شود. به چینی‌ها ۴۵ روز فرصت دادیم که روی این مسئله فکر کنند و اگر ادامه دادند تبدیل به قرارداد می‌شود و یک کار در بخش بررسی‌های اولیه انجام داده بودند، اما اگر در ۴۵ روز برای توسعه اقدام نکردند ما خودمان انجام می‌دهیم.

وی ادامه داد: طرف چینی گفت ما هزینه کردیم. مطرح کردیم اگر هزینه‌ای هم شده است شما اسناد و مدارک بدهید بر آن اساس این هزینه‌ها را پرداخت می‌کنیم ولی ما کار را متوقف نمی‌کنیم؛ ۴۵ روز به پایان رسید شرکت پترو پارس را صدا زدیم تا توافق نامه را امضا کند که انجام شد. البته پترو پارس هم توانمندی خوبی در این حوزه داشت.

قاسمی در ادامه درباره ادامه این وضعیت گفت: اوایل سال ۹۲ دولت جدید که آمد یکی از دوستانی که در دولت مسئولیت داشت با من تماس گرفت که فاز ۱۱ را از پترو پارس بگیرید و من گفتم ما دو ماه بیشتر وزیر نیستیم در این دو ماهی که وزیر هستم توسعه فاز ۱۱ را از پترو پارس نمی‌گیرم ولی باید پترو پارس مطلع شود و زمانی که پترو پارس مطلع شد روند فعالیت خود را کند کرد.

وی همچنین متذکر شد:  فاز ۱۱ پارس جنوبی اصلاً پالایشگاه گاز ندارد و تنها بخش دریایی است و چاه‌هایی که باید حفاری شود. بقیه فازها را ایرانی‌ها انجام دادند ما لوله گذاری دریایی و تجهیزات دریایی را در کشور داریم زمانی که قرارداد توسعه فاز ۱۱ را با چینی‌ها بستیم توتال نبود.

قرار بود چینی‌ها خودشان کار را انجام بدهند و محوریت با چینی‌ها بود، اما در فاز بعدی که قراردادی را با توتال، پترو پارس و چینی‌ها به طور مشترک بسته شده بود من در جریان جزئیات آن نیستم و عملاً منتفی شد.

سالی 5 میلیارد خسارت برای تاخیر در هر فاز پارس جنوبی

اما با تمام این حاشیه ها در روزهای پایانی دولت روحانی شرایط این فاز به گونه ای است که آذر ماه سال قبل عملیات حفاری نخستین چاه فاز ۱۱ پارس جنوبی پس از ۷ سال آغاز شد. رضا دهقان، معاون توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت ایران در این مراسم رسمی که با حضور وزیر برگزار شد، گفت: قرارداد اولیه این طرح سال ۹۶ با کنسرسیوم شرکت‌های توتال فرانسه، شاخه بین‌المللی شرکت ملی نفت چین (سی‌ان‌پی‌سی‌آی)، و پتروپارس ایران امضا شده بود که متأسفانه به دلایل خارج از کنترل شرکت ملی نفت ایران، شرکای خارجی کار را ادامه ندادند و مدیریت کار به پتروپارس سپرده شد.

وی با بیان اینکه برای اجرای طرح عملیات حفاری فاز ۱۱، ۴۰ بسته کاری تعریف شده است، افزود: پارسال کارهای مقدماتی و مطالعات مهندسی تکمیل‌تر و مناقصه‌ها برگزار شد و جکت نخست طرح توسعه فاز ۱۱ در نزدیک نقطه صفر مرزی با قطر نصب شد و هم‌زمان دکل حفاری روی جکت قرار گرفت، امروز آماده عملیات حفاری هستیم و انتظار ما این است که با حفر ۵ یا ۶ چاه، مرحله نخست برداشت گاز در سال آینده محقق می‌شود.

البته این اتفاقات در شرایطی رخ داده که همچنان بهره برداری از این فاز پارس جنوبی چندین سال تاخیر داشته که خود وزیر نفت در تیر ماه سال ۹۶ در صحن علنی مجلس شورای اسلامی خسارت یک سال تأخیر در اجرای یک فاز پارس جنوبی را ۵ میلیارد دلار عنوان کرده بود.

وی در نهایت درباره پیمانکار ایرانی این پروژه با بیان اینکه توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی با توجه به پیش‌بینی‌هایی که در قرارداد انجام شد به شرکت ایرانی پتروپارس واگذار شد، افزود: شرکت پتروپارس در طول یک سال گذشته اقدام‌های مختلفی انجام داد، فعالیت‌های مهندسی تکمیل‌تر شد، ۴۰ بسته بزرگ و کوچک کاری تعریف شد و مناقصه همه آنها انجام شد.

دهقان با بیان اینکه قرارداد طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی با هدف انتقال فناوری و جذب سرمایه خارجی امضا شده بود، اظهار کرد: با توجه به اینکه سرمایه‌گذاری خارجی محقق نشد شرکت ملی نفت ایران به دنبال تأمین مالی این پروژه رفت و توانست این سرمایه را از منابع داخلی شرکت ملی نفت ایران و اوراق مشارکت تأمین کند.

به گفته وی، تا آذر ماه سال قبل ۱۵ میلیون دلار در این طرح هزینه شده بود و قرار بر این بود تا پایان سال ۷۰ میلیون دلار دیگر نیز تأمین شود. 

اما در سال های گذشته شرکت توتال پس از آنکه به دلیل شرایط تحریم از ادامه فعالیت در فاز ۱۱ پارس جنوبی انصراف داد، شرکت سی‌ان‌پی‌سی‌آی چین طبق قرارداد باید نقش اپراتوری را به‌عهده می‌گرفت و پتروپارس نیز به‌عنوان شریک ناظر در این طرح مشارکت می‌کرد. با وجود این، شرکت چینی نیز پس از مدتی از حضور در این طرح انصراف داد. پتروپارس پس از آنکه چینی‌ها نیز اعلام کردند شرایط ادامه همکاری آنها در قرارداد وجود ندارد، طرحی را به شرکت ملی نفت ایران و وزارت نفت ارائه کرد که با استفاده از این طرح بتوان هرچه زودتر برداشت از بلوک مرزی فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی را در قالب همان الگوی جدید قراردادهای نفتی آغاز کند. منتهی شرط مهم آن پذیرفتن شرکت پتروپارس به‌عنوان مجری طرح بود بود و اگر این مهم محقق نمی‌شد با توجه به شرایطی که در قرارداد وجود داشت امکان توسعه این فاز توسط پتروپارس وجود نداشت.

طبق مطالعات انجام شده، پس از شروع سه سال از تاریخ تولید، این میدان افت فشار را تجربه خواهد کرد که این وضعیت مستلزم نصب امکانات فشارافزایی برای حفظ تولید از این میدان در مرحله دوم خواهد بود. به همین دلیل فاز 11 پارس جنوبی به عنوان پیچیده‎ترین پروژه برای توسعه در بین سایر طرح های توسعه میدان گازی پارس جنوبی شناخته می‎شود.

حال با تمام این اوصاف باید منتظر ماند تا در دولت بعد مشخص شود تکلیف این فاز پس از گذشت سالها چه خواهد شد و چه زمان برداشت ایران در فاز 11 به قطر نزدیک خواهد شد.