به گزارش نفت امروز، میدان مشترک "آرش" که از سوی کشورهای عربی میدان "الدوره" نامیده می‌شود، از میدانهای گازی ایران است که در شمال خلیج فارس و در استان هرمزگان قرار دارد. این میدان در سال 1346 کشف، و بهره برداری از آن در سال 1391 آغاز شد. این میدان گازی از میادین مشترک ایران، با کشورهای کویت و عربستان محسوب می شود و ذخیره در جای گاز میدان آرش 20 تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت درجای این میدان نیز نزدیک به 310 میلیون بشکه برآورد می‌شود.
اما با وجود تولید سرشاری که این میدان می تواند برای کشور به همراه داشته باشد در سالهای گذشته بیشتر محلی برای مناقشه بوده و می توان گفت در این حوزه، ایران به تنهایی با تیم کشورهای کویت و عربستان که امریکا هم در بسیاری موارد به حمایت از آن بر می خیزد، مواجه شده است.
طبق اطلاعات منتشر شده؛ میدان نفتی ـ گازی آرش به طور کلی حدود 70 کیلومتر مربع وسعت دارد و طبق آنچه اعلام شده 5 درصد از آن به طور کامل در مرزهای کشورمان قرار گرفته و بقیه در نقطه صفر مرز آبی میان سه کشور است.
با توجه به سهم کشورمان از این میدان مشترک، این گونه می توان گفت که سهم گازی ایران از میدان آرش 70 میلیون بشکه میعانات گازی و 42 میلیون بشکه نفت خواهد بود اما تاکنون برداشت از این میدان بسیار ناچیز بوده و شرکای عرب با قدرتی مضاعف مشغول برداشت از آن هستند.
میدان نفتی و گازی آرش مشترک با ناحیه بی طرف بین کویت و عربستان است. امتداد ساختمان میدان آرش در آب های ایران و ناحیه بی طرف بین کویت و عربستان، به میدان الدوره کویت می رسد که از سال ١٩٧٥ در حال بهره برداری است.
طی سالهای گذشته در ایران موضوعات متعددی از جمله تحریم های اعمال شده موجب شده است توسعه میدان های نفتی و گازی با دشواری های متعدد همراه شود اما به طور خاص درباره میدان آرش شاید بتوان گفت بحث تحریم ها حداقل اولین عامل عدم توسعه این میدان به شمار نمیرود چرا که بیشتر، موضوعات سیاسی و روابط کشورها در این زمینه ایفای نقش کرده است.
ردپای وزارت خارجه در توسعه میدان آرش
میدان آرش که چند دهه قبل از سوی شرکت ژاپنی که از ایران بودجه به خرج ایران در آب های خلیج فارس به تحقیق می پرداخت، کشف شده، در سالهای گذشته با معضل زیاده خواهی دو کشور عرب مواجه شده است به گونه ای که در سال 1385 کویت و عربستان با تسلیم یک شکایت نامه علیه ایران به سازمان ملل، تهران را به دست یازی حریم دریایی خود متهم کردند. البته در آن مقطع آنچه از سوی این دو کشور عنوان شده بود بحث حضور شناورهای نظامی ایران در حریم آبی آنها بود اما در همان محدوده، میدان آرش نیز قرار داشته و طی دهه های اخیر همواره بحث حدود آبی این سه کشور مورد بحث بوده است؛ به عبارت دیگر در ارتباط با میدان آرش علاوه بر موضوع سهم ایران در این میدان، بحث حریم آبی کشور نیز مطرح است و بر همین اساس علاوه بر وزارت نفت بخش های متعدد دیگری در کشور از جمله متصدیان سیاست خارجی، در تعیین وضعیت این میدان نقشی غیر قابل انکار دارند تا جایی که به نظر می رسد حداقل در سالهای اخیر با وجود انکار وزارت نفت، گویا با دستور وزارت امور خارجه توسعه این میدان به حاشیه رانده شده است.
البته همان طور که اشاره شد این مناقشات تنها مختص به ایران نبوده و در سالهای گذشته حتی بین دو کشور عربستان و کویت هم وجود داشته است. منطقه بی طرف، منطقه ای است به مساحت ۵۷۷۰ کیلومتر مربع بین کویت و عربستان در امتداد ساحل خلیج فارس که نزدیک به ۹۴ سال پیش، دسامبر ۱۹۲۲، بر مبنای پیمان العقیر به وسیله بریتانیا به منظور جلوگیری از آمد و شد قبایل کوچ رو و جلوگیری از بروز تنش‌های مرزی ایجاد شد. این منطقه متعاقب مذاکرات مفصل دو جانبه میان کویت و عربستان در سال ۱۹۷۰ رسماً بین دو کشور تقسیم شد و در ژوئیه سال ۲۰۰۰ (تیر ۱۳۷۹) کشورهای یاد شده بر سر تحدید حدود آبهای منطقه تقسیم شده به توافق رسیدند.
اما نخستین گفت و گوهای ایران و کویت برای تحدید حدود مرز دریایی دو کشور در مهر ماه ۱۳۴۲(۱۹۶۳) برگزار شد و در جریان دهه ۴۰ شمسی ادامه داشت ولی راه به جایی نبرد و به صورت اظهار نظر‌هایی در جلسات باقی ماند.
در این سالها نیز بارها از سوی مسئولان وعده هایی مبنی بر رسیدگی به وضعیت موجود داده شد و به عنوان مثال در دوره وزارت زنگنه در سال های واپسین دهه 70 این موضوع مورد بحث قرار داشت. در سالهای پایانی فعالیت دولت دهم نیز منوچهر متکی، وزیر امور خارجه آن دوران، در سال 1389 اینگونه وعده داده بود که تلاش می شود تا پایان سال مشکلات این میدان مرتفع شده و توافقات لازم در زمینه تعیین حدود آبی صورت گیرد.
متکی در آن دوران گفته بود: کمیته ای متشکل از کارشناسان حقوقی و فنی دو کشور پیش از پایان سال جاری به منظور بررسی این موضوع تشکیل جلسه می دهد.
وی همچنین یادآوری کرد: ایران امکان صادرات گاز به کشور کویت را به طور جدی بررسی می کند.
بر پایه این گزارش، کویت اسفند 1385اعلام کرد که در نظر دارد به منظور تامین تقاضای در حال رشد خود، از دو کشور ایران و عراق گاز وارد کند. شرکت دولتی «کویت پترولیوم» (کی.پی.سی) خرداد 86 خواهان توسعه سریع میدان گازی آرش (الدوره) به عنوان بخشی از تلاش های این کشور برای تامین تقاضای در حال رشد این کشور برای تولید برق از گاز شد، سپس اعلام کرد که قرارداد این کشور با عربستان سعودی باید هرچه سریع تر با هدف شتاب بخشیدن به توسعه این میدان نهایی شود.
البته چند سال پس از این اتفاق، اختلافات این دوکشور برای توسعه میادین مشترک نفتی در خلیج فارس افزایش یافت و کار به تعلیق طرح توسعه میدان گازی آرش توسط عربستان و کویت کشید، موضوعی که دلیل آن اختلاف در نحوه انتقال نفت و گاز این میدان اعلام شده بود و در نهایت به قدری ادامه یافت که توسعه دومین میدان نفتی بین این دو کشور را نیز تحت تاثیر قرار داده و به حالت تعلیق درآورد.
در سال های بعد علی رغم اینکه گاه اختلافاتی در این زمینه میان دو کشور عرب تبار وجود داشت، در نهایت مسئله به توافق ختم شد اما در این سالها و به ویژه در سه تا چهار سال اخیر در ایران از آرش خبر چندانی منتشر نشده و شاید یکی از آخرین اخباری که در این زمینه منتشر شده را بتوان مصاحبه خبرگزاری مهر دانست که در قالب آن اوایل سال 1396 حمید بورد، مدیرعامل وقت شرکت فلات قاره ایران درباره اینکه آیا ایران از میدان گازی آرش دست کشیده است، گفت: وزارت امور خارجه ما را از فعالیت در میدان نفتی گازی آرش منع کرده است. البته پس از انتشار این خبر روابط عمومی وزارت نفت نسبت به انتشار آن واکنش نشان داده و به نوعی آن را تکذیب کرد، اقدامی که موجب شد این خبرگزاری در نهایت فایل صوتی مصاحبه خود را منتشر کند.
فرصتی که استفاده نشد و توافقی که به ضرر ایران تمام شد
به هر صورت در گذشته مناقشات عربستان و کویت با یکدیگر می توانست برای ایران فرصتی طلایی باشد اما متاسفانه این موقعیت از دست رفت و در نهایت کویت و عربستان در قالب دو کشور متحد با موضع یکسان مقابل ایران قرار گرفتند.
در سال 2000 میلادی دو کشور عربی توانستند بر سر میدان الدوره میان خود به توافق برسند و از آن زمان به بعد بدون در نظر گرفتن سهم قابل ملاحظه ایران از این ذخایر، یک طرفه دست به اکتشاف در منطقه زدند و برآورد می شود از این رهگذر، برداشت بیش از یک میلیارد مترمکعب گاز و 350 هزار بشکه نفت برای مالکان الدوره به ارمغان آورده شود. نمونه اصلی کارشکنی دو کشور عربی درباره سهم ایران در این میدان مشترک، مناقشات سال 2001 میلادی بود که کویت با شکایت کردن از ایران، مانع از اکتشاف و انجام هر گونه عملیات از سوی کشورمان در آب های این میدان مشترک شد. ایران نیز به مقامات بین المللی در این زمینه شکایت نامه ای ارسال کرد، اما از آن تاریخ تاکنون همواره کارشکنی‌های دو کشور عربی یاد شده مانع از انجام عملیات اکتشاف و استخراج بدون دردسر برای کشورمان بوده است .
در نهایت نیز دو دولت تدبیر و امید اگرچه همواره برقراری روابط مثبت با کشورهای منطقه و تلاش در جهت مقابله با تحریم ها در دستور کار بوده اما باید به خاطر داشت که آنچه باعث توقف چند ساله پرداخت به این میدان شده نیز در این دولت رخ داده است هرچند طی روزهای گذشته مسعود کرباسیان، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران اینگونه تاکید کرده است که با امضای قرارداد توسعه میدان فرزاد پرونده میدانهای مشترک گازی بسته می‌شود که اگر این اظهار نظر درست باشد این پرسش مطرح می شود که در نهایت وضعیت آرش به کجا رسیده است؟
واضح آنکه حتی اگر مذاکراتی هم در این خصوص صورت گرفته و حتی نتایج مثبتی هم به همراه داشته باشد در این سالها فرصت بهره برداری بیشتر از آرش از دست رفته است.
